ΡΟΚΑ

Ρόκα εἶναι ἡ ἀρχαία ἠλακάτη. Στὸ Ὁμηρικὸν λεξικὸν10 τοῦ Παναγῆ Λορετζάτου διαβάζουμε: Ἠλακάτη ἡ, (κατ’ ἀφομοίωσιν ἐκ τοῦ ἠλεκάτη ὃ ἐκθέματός τινὸς ἔχοντος τὴν ἔνοιαν τοῦ κάμπτειν = ῥόκα. Ξύλον ραμβοειδὲς διχαλωτὸν ἢ κάλαμος εἰς τὸ ἄνω μέρος τοῦ ὁποίου ἔθετον μαλλὶ ἢ λινάρι ἵνά τὰ κλώσουν.

Στὴν Ἰλιάδα, στὴ συνάντηση Ἕκτορος καὶ Ἀνδρομάχης, καθὼς ἡ γυναίκα του τὸν παρακαλεῖ νὰ μὴν βγεῖ στὴ φονικὴ μάχη ἀλλὰ νὰ θυμᾶται πὼς ἔχει γυναίκα καὶ παιδὶ ποὺ θὰ μήνουν ἀπροστάτευτα ἂν αὐτὸς πάθει κάτι,ὁ Ἕκτορας τῆς λέει:

«Ἀγαπητή, μὴ θέλεις

τόσο δι’ ἀμὲ νὰ θλίβεσαι, στοχάσου ὅτι στὸν Ἅδη

δὲν θὰ μὲ στείλει ἄνθρωπος ἡ ὥρα μου πρὶν φθάσει·

καὶ ἄνθρωπος ἄμα γεννηθεῖ, εἴτε γενναῖος εἶναι

εἴτε δειλός, δὲν δύναται τὴ μοίρα ν’ ἀποφύγει.

Ἀλλ’ ἄμε σπίτι, ἔχε στὸν νοῦν τὰ ἔργα τὰ δικά σου,

τὴν ἠλακάτην, τ’ ἀργαλειό, καὶ πρόσταζε τὲς κόρες

νὰ ἐργάζονται· στὸν πόλεμον θὰ καταγίνουν ὄλοι

οἱ ἄνδρες ποὺ ἐγεννήθησαν στὴν Τροίαν κι ἀγὼ πρῶτος».

Εἶπε καὶ πάλι ἐφόρεσε τὴν περικεφαλαίαν.

Οὐσιαστικά, ὅταν ἀναφερόμαστε στὴ ρόκα τοῦ γνεσίματος, μιλᾶμε γιὰ ἕνα ραβδὶ ποὺ τὸ ἕνα ἄκρο του καταλήγει σὲ δύο κύκλους σὲ σχῆμα Φ μέσα στὸ ὁποῖο ἔμπαιναν καὶ συγκρατοῦνταν οἱ τουλοῦπες, δηλαδὴ τὸ ξασμένο-λαναρισμένο μαλλὶ ποὺ ἦταν γιὰ νέσιμο. Τὸ συνολικὸ μῆκος τῆς ρόκας κυμαίνεται ἀπὸ 70 ἕως 80 ἐκατοστά.

Στὴν ἰταλικὴ διάλεκτο τοῦ Piemonte τὸ λῆμμα roca ἔχει διφορούμενη σημασία μιὰ καὶ σημαίνει πρῶτον τὸ φρούριο ποὺ εἶναι χτισμένο σὲ ὑψηλὸ σημεῖο, καὶ δεύτερον τὸ ἐργαλεῖο τοῦ γνεσίματος ποὺ καὶ ἐμεῖς ὀνομάζουμε ρόκα.

Δὲν πρέπει ὅμως νὰ τὴν συγχέουμε μὲ τὸ φυτὸ ποὺ καὶ αὐτὸ στὰ ἑλληνικὰ γράφεται ὅπως ἡ ρόκα τοῦ γνεσίματος ἀλλὰ εἶναι ἕνα μονοετές, ποῶδες φυτό, καὶ ἀνήκει στὸ γένος ἔρουκα τῆς οἰκογένειας τῶν σταυρανθῶν.

Ὡς ρόκα βέβαια μποροῦσε νὰ χρησιμοποιηθεῖ καὶ μιὰ ἁπλὴ ξύλινη διχάλα ποὺ οὐσιαστικά ἦταν ἡ ρόκα στὴν ἁπλή της μορφή. Ἔχοντας ὅμως καὶ καλλιτεχνικὰ κριτήρια, ὁ λαός μας δὲν περιορίζονταν σὲ ἁπλὲς ρόκες, ἀλλὰ πολλὲς φορὲς κατέληγαν νὰ φτιάχνουν περίτεχνες ρόκες, σκαλισμένες καὶ διακοσμημένες πάντα βέβαια μὲ τὸ χέρι.

Κείμενο
Παναγιώτης Καρώνης

Φωτογραφία
1 γυναίκα που γνέφει . Αθηναϊκή οινοχόη 460 π.χ
2 .Γυναίκα από την Κρήτη που γνέφει 1955.
Από την συλλογή μου.

Επιμέλεια επεξεργασία Κατερίνα Σταμου Π.